-
1 табигать
сущ.1) приро́да (ландшафт, флора и фауна, а также климат определённой местности)көньяк табигате — приро́да и кли́мат ю́га; ю́жная приро́да
2) приро́да ( совокупность природных богатств)бу якларда табигать ярлы — в э́тих края́х приро́да бедна́
3) приро́да, жизнь (закономерности органического мира; природно-физиологические свойства человека)табигать күренешләре — явле́ния приро́ды
табигать законнары — зако́ны приро́ды
табигать үлемнән көчле — (посл.) жизнь сильне́е сме́рти
мәхәббәт - табигать бүләге — (посл.) любо́вь - дар приро́ды
4) нату́ра, нрав, привы́чки, темпера́мент, хара́ктераның табигате шундый — такова́ его́ нату́ра; он уж тако́в ( его не изменишь)
син дип башка беркемне дә теләми табигатем — ( песня) кро́ме тебя́, никого́ не прие́млет душа́ моя́
5) приро́да, су́щность, совоку́пность суще́ственных сво́йствэлектр табигате — при-ро́да электри́чества
•- табигать баласы
- табигать белгече
- табигать белеме
- табигать гыйлеме
- табигать кочагында
- табигать эчендә
- табигать фәннәре
- табигатькә чит
- табигатькә ят
- табигатьтән өстен -
2 табигать фәннәре
есте́ственные нау́ки -
3 табигать
-
4 табигать
сущ. 1) природа 2) натура, нрав ▪ tabiğät beleme естествознание, природоведение ▪ tabiğät belgeçe естественник ▪ tabiğät fännäre естественные науки ▪ tabiğät küreneşe 1) явления природы 2) пейзаж ▪ tabiğätän östen köçlär сверхъестественные силы ▪▪ tabiğät balası дитя природы ▪▪ tabiğät qoçağında на лоне природы -
5 табигать белеме
=табигать гыйлеме естествозна́ние, природове́дение -
6 табигать гыйлеме
-
7 табигать кочагында
=табигать эчендә на ло́не приро́ды -
8 табигать эчендә
-
9 табигать баласы
1) дитя́ приро́ды ( человек воспитанный в глуши на лоне природы незнакомый с городской жизнью)2) (человек живущий по велению сердца т. е. чувствами, а не разумом) -
10 табигать белгече
натурали́ст, естествове́д, знато́к приро́ды; природове́д -
11 мәкерле табигать
1) кова́рная приро́да2) перен. демони́ческая нату́ра -
12 tabiğät
-
13 аеруча
1. нареч.1) осо́бенно, осо́бо, наибо́лее (важный, срочный, ценный, памятный, красивый, опасный); сугу́бо; кра́йнеаеру́ча кискен хәл — кра́йне о́строе положе́ние
аеру́ча зур куркыныч — осо́бо больша́я опа́сность
бүген аеру́ча эссе — сего́дня осо́бенно жа́рко
2) с осо́бым (осо́бенным) ( чем)аеру́ча тырышып — с осо́бым усе́рдием
аеру́ча кызыксынып укыган китаплар — кни́ги, прочи́танные с осо́бенным интере́сом
аеру́ча нечкәләп тикшерү — проверя́ть с осо́бой тща́тельностью
3) осо́бенно, осо́бо, в осо́бенности, особли́во прост., бо́льше всего́ (интересовать, беспокоить)спорт белән күбесенчә яшьләр, аеру́ча студентлар мавыга — спо́ртом увлека́ется преиму́щественно молодёжь, осо́бенно студе́нты
табигать җәй көне, аеру́ча июньдә матур була — приро́да краси́ва ле́том, в осо́бенности в ию́не
2. прил.яшьләр, аеру́ча кызлар, матур киенергә ярата — молодёжь лю́бит краси́во одева́ться, осо́бенно де́вушки
осо́бый, осо́бенныйаеру́ча тырышлык белән — с осо́бым усе́рдием
андый вакытта аеру́ча сизгерлек (саклык) кирәк — в таки́х слу́чаях тре́буется осо́бая чу́ткость (осторо́жность)
аеру́ча хезмәт күрсәткән өчен — за осо́бые заслу́ги
-
14 аллалаштыру
перех.обожествля́ть/обожестви́ть; боготвори́ть || обожествле́ниелегенда батырларын аллалаштыру — обожествля́ть геро́ев (из) леге́нд
табигать көчләрен аллалаштыру — обожествле́ние сил приро́ды
-
15 анда
1. местно-вр. п. от ул1) в (на) нём, в (на) ней, в (на) ниханда (сумкада) бер әйбер дә юк — в ней (су́мке) ничего́ нет
хикмәт анда (акчада) түгел — суть не в них (деньга́х)
анда (табында) ниләр генә юк иде! — чего́ то́лько не́ было на нём (столе́)!
2) в э́томсәбәп анда түгел — причи́на не в э́том
2. нареч.анда (бу күренештә) ниндидер табигать сере ята — в э́том (явле́нии) кро́ется кака́я-то та́йна приро́ды
1) тамкайда дуслык, анда көч — где дру́жба, там си́ла
булды инде анда: җырлаштык та, биештек тә — всё бы́ло там: и пе́ли, и пляса́ли
2) туда́анда карама — не смотри́ туда́
анда барырга күңел тартмый — не тя́нет (меня́) туда́
3) разг. там, тогда́, пото́манда күз күрер әле — там ви́дно бу́дет
•- анда таба••анда да, монда да — и тут, и там; тут и там; там и тут (поспевать, бывать, участвовать)
- анда да- анда бер, монда бер -
16 афәт
сущ.1) бе́дствие, беда́, траге́дия, катастро́фа, стихи́ясугыш афәте — бе́дствие войны́
табигать афәтләре — стихи́я приро́ды; приро́дные стихи́йные бе́дствия
социаль афәт — социа́льная беда́
2) перен.; прост. беда́ (го́ре, напа́сть) (на го́лову) ( о человеке)кеше түгел ул, афәт — э́то не челове́к, а беда́ (го́ре, напа́сть на го́лову) ( чью)
-
17 бала
1. сущ.1)а) дитя́, ребёнок, малы́ш; см. тж. сабый••балага куш та, үзең йөгер — посл. дай поруче́ние ребёнку, а бе́гай сам ( о недостаточно развитом чувстве ответственности у детей)
бала бала инде ул — погов. ребёнок есть ребёнок
б) детёныш ( диких животных), птене́ц ( ряда диких птиц)••бүре баласын бүреккә салсаң да, урманга карар — посл. е́сли да́же волчо́нка положи́ть в ша́пку (так, что он ничего не увидит), всё равно́ бу́дет смотре́ть в сто́рону ле́са
карга да үз баласына аппагым дияр, керпе дә үз баласына йомшагым дияр — посл. и воро́на называ́ет свои́х птенцо́в бе́ленькими, и ёж счита́ет свои́х ежа́т гла́денькими
в) младе́нец; см. тж. бәби, нарасыйбала имезү — корми́ть ребёнка гру́дью
бала тирбәтү — ука́чивать, баю́кать ( дитя)
••асыл ир күңелендә йөгәне белән ат ятaр, асыл хатын күңелендә бишеге белән бала ятaр — посл. (букв. у настоя́щего мужчи́ны в мы́слях - конь с недоу́здком, у настоя́щей же́нщины в мы́слях - ребёнок с колыбе́лью)
еламаган балага имчәк бирмиләр — посл. дитя́ не пла́чет - мать не разуме́ет
2) сын и́ли дочь; ча́до, о́тпрыск, пото́мство, пито́мец••бала балдан татлы — посл. сла́док мёд, дитя́ сла́ще
бала тез өстендә сөйдерә, тездән төшкәч көйдерә — посл. ча́до на коле́нях к се́рдцу льнёт, а сойдёт с коле́н - ду́шу жжёт
ана күңеле балада, бала күңеле далада — посл. мы́сли ма́тери о ребёнке, а тот ду́мает о сте́пи (т. е. стремится повидать мир)
хатын алмак бер бәла - аннан туа бер бала, ул баладан туа мең бәла — посл. (букв. жени́ться - одна́ беда́, поя́вится пото́мство - от него́ ты́сячи бед)
3) молодо́й челове́к, ю́ноша и́ли де́вушка ( пока они сами не имеют детей), юне́ц, дети́нааталардан калган, ай, яшь бала күкрәк көче белән мал таба — ( песня) ю́ноша, оста́вшись без отца́, гру́дью (т. е. тяжёлым трудом) добыва́ет себе́ сре́дства на жизнь
4) перен. пито́мец, сын, дитя́ (представитель своей среды, класса, нации, страны и т. п.)замана баласы — дитя́ вре́мени, представи́тель своего́ вре́мени
табигать баласы — дитя́ приро́ды
5) в притяж. ф.; 1 л.; ед. ч. балам дитя́ моё, ди́тятко, дитя́; разг. до́ченька, сыно́к (слово обращения к детям и к тем, кто намного моложе говорящего)••балам, тары татлыдыр - тир түккәчтен белерсең; балам, балан баллыдыр - бил бөккәчтен белерсең — посл. дитя́ моё, зерновы́е сла́дки: прольёшь пот, обраба́тывая по́ле - узнае́шь; дитя́ моё, кали́на сладка́ как мёд, потру́дишься ( собирая её) - узна́ешь
6) мн. балалар де́ти, детвора́, ребя́та || де́тскийбалалар бакчасы — де́тский сад
балалар киеме — де́тская оде́жда
балалар әдәбияты — де́тская литерату́ра
балалар язучысы — де́тский писа́тель
7) в знач. нареч. баладан с де́тства, с де́тских летбаладан эшләп үсү — рабо́тать с де́тских лет
2. прил.; редкомин аны баладан — беләм я его́ зна́ю с де́тских лет
1) малоле́тний, недозре́лыйкеше — малоле́тний в знач. сущ.
••кошның авызы зур булыр — посл. у малоле́тней пти́цы ( у птенца) рот широ́к
2) де́тский; ребя́ческий; инфати́льныйбала күңел — де́тская душа́
бала хыяллар — ребя́ческие мечты́
•бала җанлы — лю́бящий дете́й
бала җанлылык — чадолю́бие, любо́вь к де́тям
бала холыклы (бала холкы чыгып бетмәгән) — с ребя́чливым, ребя́ческим хара́ктером ( непостоянный или капризный)
бала хөкемендә — на права́х ребёнка, кото́рого на́до счита́ть ребёнком (хотя он в действительности может быть и взрослым, например, душевнобольной или престарелый)
баладан калу — потеря́ть спосо́бность рожа́ть; см. тж. ырудан калу
баладан котылу — разреши́ться от бре́мени, благополу́чно, роди́ть
баладан савыгу (баладан терелү; баладан сәламәтләнү) — опра́виться, вы́здороветь || оправле́ние, выздоровле́ние по́сле ро́дов
баладан үлү — умира́ть, умере́ть || смерть во вре́мя и́ли всле́дствие ро́дов
бала чебеш — о́чень нео́пытный, незре́лый челове́к
- бала анасыбалалар әкияте — де́тская ска́зка, примити́вная и́ли гру́бая ложь
- бала асрау
- бала атасы
- бала елга
- бала итәк
- бала йон
- бала каз үрдәк
- бала каз
- бала караучы
- бала кешесе
- бала кеше
- бала китерү
- бала корт
- бала кош
- бала кычыткан
- бала мамык
- бала очыру
- бала суган
- бала суганча
- бала табу
- бала табу йорты
- бала табучы хатын
- бала төшертү
- бала төшерү
- бала умарта
- бала күч
- бала урыны
- бала чак
- бала вакыт
- бала чүбе
- бала чүпрәге
- бала чыгару
- балалар бүлмәсе
- бала лар хезмәте
- баланың баласы
- бала булу
- балага калу
- балага узу -
18 берлек
сущ.1) мат. едини́ца, ци́фра оди́н2) (оди́н) рубль, рублёвкакәгазь берлек — бума́жный рубль
берлегең юкмы — нет ли у тебя́ рубля́?
берлек акча — рубль, рублёвка
3) лингв.; см. берлек сан4)а) еди́нство, едине́ние, сплочённость, солида́рность, содру́жествоберлек барда - тереклек бар — погов. где есть еди́нство, там есть и жизнь
интернациональ берлек — интернациона́льная солида́рность
теория белән практика берлеге — еди́нство тео́рии с пра́ктикой
б) как первый компонент слов едино-күңел берлеге — единоду́шие
карашлар берлеге — единомы́слие
5) о́бщность, взаи́мностьфикерләр берлеге — о́бщность мне́ний
6) гармо́ниятабигать берлеге — гармо́ния приро́ды
күңелләр берлеге — гармо́ния душ
• -
19 гадәләтле
прил.; уст.; см. гаделгадәләтле табигать — справедли́вый хара́ктер
гадәләтле мөнәсәбәт — добросо́вестное отноше́ние
гадәләтле хөкем — справедли́вый пригово́р
-
20 галим
1. сущ.1) учёный, специали́ст (в какой-л.) о́бласти нау́кихимия галиме — учёный-хи́мик
табигать галиме — учёный-естествове́д
яшь галим — молодо́й учёный
2) образо́ванный, просвещённый человек; учёный челове́кгалим булу — стать учёным челове́ком
2. прил.галим янында телеңне тый, оста янында кулларыңны тый — (посл.) пе́ред учёным попридержи́ язы́к, а пе́ред ма́стером - ру́ки
учёный; му́дрый, зна́ющийгалим кешеләр — учёные лю́ди
См. также в других словарях:
табигать — 1. Кешене чолгап алган органик һәм органик булмаган табигый материаль дөнья, кеше эшчәнлегеннән тыш барлыкка килгән һәр нәрсә. Билгеле бер урынның җир сулары, үсемлек һәм хайваннар дөньясы яки һавасы климаты турында 2. Органик дөнья, тереклек… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
марксизм — Табигать һәм җәмгыять үсеше законнары, изелүче һәм эксплуатацияләнүче массалар революциясе, барлык илләрдә социализмның җиңүе, коммунистик җәмгыять төзү тур. тәгълимәт … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
күренеш — 1. Күренү, күренеп тору рәвеше. Тышкы кыяфәт, тышкы төс 2. Күз белән күзәтелә торган тамаша; табигать картинасы. Табигать рәсеме, пейзаж 3. Нин. б. көчләрнең, эш хәрәкәтләрнең чагылышы, гәүдәләнеше. Нин. б. эшчәнлекнең нәтиҗәсе 4. Вакыйга, хәл,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
пейзаж — 1. Билгеле бер урынның, якның гомуми күренеше 2. Табигать күренешләре, билгеле бер урын төшерелгән рәсем, картина. Табигать күренешләренең тасвирламасы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
фән — и. Табигать һәм җәмгыять үсешендәге закончалыкны һәм тирә юньгә тәэсир итү чараларын өйрәнү юлы белән барлыкка килгән белемнәр системасы. Шул белемнәрнең аерым бер өлкәсе табигать фәннәре. ФӘН ИЯСЕ – Фән белән шөгыльләнүче; галим … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
фитрәт — иск. 1. Табигать, характер, тумыштан булган үзенчәлек. Яратылыш 2. Кул тимәгән табигать … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Ибрагимов, Галимджан Гирфанович — Галимджан Гирфанович Ибрагимов Дата рождения: 12 марта 1887( … Википедия
антропоморфизм — 1. Кешегә хас сыйфатларны табигать күренешләренә күчерү (мәс. яшен ачулана дип санау) 2. Алланы кеше сыман итеп күзаллау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аяу — Кызгану, хәленә керү илеңдә дус ишең аяр иде әле. Җәзадан, берәр авырлыктан коткарып калдыру. АЯУ АТНАСЫ – 1) Бәби тапкан хатынны һәртөрле эшләрдән бушату, аның йортына барып, өй эшләрен эшләшү атнасы 2) Җәйге челләнең беренче атнасында, табигать … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әзерләнү — 1. (Әзерләү). Нәр. б. эшләргә әзер хәлгә килү, җыену. Берәр эш өчен әзерлек алып бару, берәр нәрсә өстендә эшләү 2. Үзеннән алдагы фигыль белдергән эш өчен өлгереп килү (вакыйгалар, табигать күренешләре тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бала — 1. Яңарак туган яки әле үсеп җитмәгән һәрбер җан иясе. Бәби. Үсмерлек чорына кадәр булган малай яки кыз 2. Атага яки анага карата: аннан туган зат (кеше яки хайван). Нин. б. хайваннан, токымнан туган зат аю баласы. күч. Халык яки чорның, социаль… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге